Η θέση του εξωσχολικού – λογοτεχνικού βιβλίου στην τάξη αποτελεί ένα θέμα το οποίο πολλές φορές έχει συζητηθεί και διερευνηθεί από τους μελετητές της παιδικής κυρίως λογοτεχνίας .
Και ενώ σε ξένα εκπαιδευτικά συστήματα η λογοτεχνία φαίνεται να έχει βρει τη θέση της στη σχολική ζωή είτε ως ξεχωριστή διαδικασία και διδασκαλία είτε ως υποκατάστατο εγχειριδίων-ανθολογίων, στην Ελλάδα το αυτόνομο λογοτεχνικό βιβλίο φαίνεται να υπάρχει στη σχολική τάξη (έστω και περιορισμένα), χωρίς όμως να εντάσσεται ξεκάθαρα στο ωρολόγιο αναλυτικό πρόγραμμα και χωρίς να υφίσταται συστηματική ενασχόληση με αυτό. Πιο συγκεκριμένα, ενώ σύμφωνα με το Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών (ΔΕΠΠΣ) και το Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών (ΑΠΣ) Υποχρεωτικής Εκπαίδευσης, καθιερώνεται ώρα ελεύθερης ανάγνωσης , στην πράξη του καθημερινού εβδομαδιαίου προγράμματος δεν υπάρχει η ώρα αυτή καθιερωμένη και υποχρεωτική. Παρόλα αυτά, σύμφωνα με το ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ, ο μαθητής πρέπει να γνωρίσει ποικίλες μορφές λογοτεχνικών έργων έτσι ώστε να ευαισθητοποιηθεί και να αποζητήσει τη συντροφιά του καλού λογοτεχνικού βιβλίου . Αυτό γίνεται μέσα από τη διδασκαλία της λογοτεχνίας στο πλαίσιο των άλλων μαθημάτων και της σχολικής ζωής και την παράλληλη σύνδεσή της με το παιχνίδι, την ψυχαγωγία, την καλλιέργεια συναισθήματος, καθώς και με τον προβληματισμό-διάλογο πάνω σε ποικίλα θέματα.
Η πρόσφατη αλλαγή των σχολικών εγχειριδίων και ο προσανατολισμός του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος στην ομαδοκεντρική, διαθεματική διδασκαλία με σκοπό «την ανάπτυξη της δημιουργικής και κριτικής σκέψης των μαθητών μέσα από βιωματικές προσεγγίσεις και την παράλληλη ενίσχυση της συναισθηματικής τους νοημοσύνης» , αποτέλεσε ίσως μια καλή αφορμή για την ουσιαστική ένταξη του εξωσχολικού βιβλίου στην τάξη, καθώς ο δάσκαλος μπορεί να διαθέσει, αν θέλει, δύο ώρες από το ωρολόγιο πρόγραμμα (Eυέλικτη Zώνη) στην ενασχόληση με ποικίλες διαθεματικές δραστηριότητες. Στο δίωρο πρόγραμμα της ευέλικτης ζώνης επιλέξαμε να εντάξουμε και εμείς το πρόγραμμα γνωριμίας και επαφής των παιδιών με το εξωσχολικό βιβλίο, στην Ε’ τάξη του 2ου Δημοτικού Σχολείου Παιανίας.
Λαμβάνοντας υπόψη μας ότι η λογοτεχνία βοηθά στη γλωσσική, γνωστική και ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών , καθώς και στην καλλιέργεια της δημιουργικής - κριτικής σκέψης, αφού γλώσσα και σκέψη συμβαδίζουν και αλληλοτροφοδοτούνται και αφού ούτως ή άλλως η λογοτεχνία αποτελεί από μόνη της προϊόν δημιουργικών διεργασιών , επιλέξαμε την επαφή των μαθητών με δύο είδη εξωσχολικού βιβλίου: το λογοτεχνικό βιβλίο και το βιβλίο γνώσεων. Τα λογοτεχνικά βιβλία που επεξεργαστήκαμε είναι τέσσερα έργα της Ζωρζ Σαρή: Ο θησαυρός της Βαγίας, Τα στενά παπούτσια, Τα γενέθλια, Ο Κύριός μου. Τα κριτήρια επιλογής τους καθορίστηκαν από τα ενδιαφέροντα των παιδιών της συγκεκριμένης ηλικίας, καθώς και από τη γιορτή του Πολυτεχνείου, την οποία είχε αναλάβει να παρουσιάσει η Ε’ τάξη. Το γεγονός επίσης πως το ρεαλιστικό ή παραδοσιακό μυθιστόρημα (κατηγορία στην οποία ανήκουν και τα τέσσερα μυθιστορήματα) προσφέρει στον αναγνώστη τέρψη και υψηλή αισθητική απόλαυση μέσω της ευρηματικής ιστορίας, της καλοσχηματισμένης πλοκής, της δεξιοτεχνικής αφήγησης και της διερεύνησης του ανθρώπινου ψυχισμού με τη δημιουργία μοναδικών ανθρώπινων χαρακτήρων , συντέλεσε στην επιλογή αυτών των μυθιστορημάτων. Η ενασχόλησή μας μόνο με τη συγκεκριμένη συγγραφέα υπαγορεύτηκε από την πεποίθηση - ελπίδα πως η σε βάθος γνώση της ζωής και του έργου της, το οποίο διακρίνεται από την πληθώρα αυτοβιογραφικών και βιωματικών στοιχείων, θα λειτουργήσει ενθαρρυντικά στην παρορμητική ανάγνωση κι άλλων βιβλίων, σε μια προσπάθεια αναζήτησης της συνέχειας, του μύθου και της ιστορίας. Έτσι θα επιτυγχάναμε τον πολυπόθητο στόχο της καλλιέργειας της φιλαναγνωσίας.
Το ηλικιακό στάδιο των 10-11 χρόνων επιτρέπει στα παιδιά της Ε’ δημοτικού τη σχέση συναλλαγής τους με το κείμενο, όπως ορίζεται από τη συναλλακτική θεωρία της Rosenblatt, και τη συμμετοχή τους στην εξέλιξη της ιστορίας και της πλοκής, στη δόμηση των λογοτεχνικών χαρακτήρων, καθώς και στη βίιωση της ανάγνωσης ως πράξη προσωπική, «φυσική, εθελούσια και απολαυστική, μέσα από τη μέθεξή τους στην ιστορία» . Η βίωση της ανάγνωσης με το συγκεκριμένο τρόπο συμβάλλει και στην επίτευξη των γνωστικών και συναισθηματικών στόχων που είχαμε θέσει από την αρχή του προγράμματος και οι οποίοι διαμορφώθηκαν ως εξής:
Α) Γνωστικοί στόχοι
• Καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας με σύγχρονα κείμενα που άπτονται των ενδιαφερόντων των παιδιών της συγκεκριμένης ηλικίας.
• Γνωριμία με τη ζωή και το έργο μιας καταξιωμένης συγγραφέως της παιδικής λογοτεχνίας.
• Επαφή και γνωριμία με τα γεγονότα του Πολυτεχνείου μέσα από την προσωπική, βιωματική οπτική της συγγραφέως, καθώς από τα μυθιστορήματα που διαπραγματεύονται ιστορικά γεγονότα ανασταίνεται μια εποχή, ένας τόπος, ένας ήρωας, χαρίζοντας παλμό και συγκίνηση στον αναγνώστη.
• Ανάπτυξη της δημιουργικής και κριτικής σκέψης μέσα από τη διαδικασία ευρηματικής παρουσίασης κάθε βιβλίου.
• Προφορική έκφραση και ανταλλαγή απόψεων στα πλαίσια της συζήτησης για κάθε βιβλίο στην τάξη.
• Καλλιέργεια της αφηγηματολογικής προσέγγισης του κειμένου, μέσα από τον εντοπισμό διακειμενικών αναφορών, την ανάδειξη του χωρο-χρονικού πλαισίου, της πλοκής και των χαρακτήρων.
Β) Συναισθηματικοί – κοινωνικοί στόχοι
• Ανάπτυξη κοινωνικότητας μέσα από την ομαδική εργασία.
• Καλλιέργεια της φαντασίας μέσα από τη νοητική αναπαράσταση των αφηγούμενων γεγονότων και καταστάσεων.
• Εμβάθυνση του συναισθηματικού κόσμου των παιδιών μέσα από τη συζήτηση και τη διερεύνηση των συναισθημάτων των ηρώων.
• Έκφραση συναισθημάτων με την εικονογράφηση σκηνών από τα βιβλία και τη δραματοποίηση.
Ορισμένοι από τους συγκεκριμένους στόχους, όπως η προφορική έκφραση, η ανάπτυξη κριτικής σκέψης, η ανάπτυξη της κοινωνικότητας και η έκφραση συναισθημάτων μέσα από την εικαστική δημιουργία και τη δραματοποίηση, αφορούν και τα βιβλία γνώσεων, τα οποία αποτελούν ένα αξιόλογο μέρος της παγκόσμιας βιβλιοπαραγωγής . Θέλοντας να καλλιεργήσουμε την ολοκληρωμένη επαφή των παιδιών με τα παιδικά βιβλία γενικότερα και όχι μόνο με τα λογοτεχνικά, επιλέξαμε δύο τόμους της σειράς Στους δρόμους του Βυζαντίου των εκδόσεων Καλειδοσκόπιο. Ο ένας τόμος, Στο σχολείο με…χαρτί και καλαμάρι , πραγματεύεται την εκπαίδευση στο Βυζάντιο και ο άλλος, Πρόσκληση σε γεύμα , αναφέρεται στις διατροφικές συνήθειες των Βυζαντινών. Πιο συγκεκριμένα, οι στόχοι που θέσαμε εδώ ήταν πρωτίστως γνωστικοί. Βασικά μας ενδιέφερε η διαθεματική προσέγγιση της βυζαντινής ιστορίας, την οποία διδάσκονται τα παιδιά της Ε’ τάξης, μέσα από τη γνωριμία τους με την καθημερινή ζωή στο Βυζάντιο. Με τον τρόπο αυτό θεωρήσαμε πως θα διευρυνθούν οι γνώσεις των παιδιών για τη βυζαντινή περίοδο, χωρίς να αναλωθούν αποκλειστικά σε απομνημόνευση ημερομηνιών και γεγονότων. Επίσης, με αφορμή τα συγκεκριμένα βιβλία και με το σχολικό εγχειρίδιο, οι μαθητές θα μπορούσαν να προσεγγίσουν διαθεματικά και άλλους τομείς της βυζαντινής περιόδου, τόσο μέσα από το μάθημα των θρησκευτικών όσο και μέσα από το μάθημα των Εικαστικών.
Εξάλλου, ολοκληρώνοντας το θέμα της στοχοθεσίας, θα λέγαμε πως μέσα από την προσωπική ανάγνωση και την ομαδική επεξεργασία των μυθιστορημάτων και των βιβλίων γνώσεων επιτυγχάνεται πληθώρα ωφελειών, γνωστικών, συναισθηματικών, αισθητικών και αναπτυξιακών, όπως επισημαίνεται από πολλούς μελετητές. Η Donna Norton για παράδειγμα, αναφέρει πως τα παιδιά μέσω της ανάγνωσης παιδικών βιβλίων, μπορούν να αναπτύξουν τους τομείς της παρατήρησης, της σύγκρισης, της ταξινόμησης, της οργάνωσης, της περίληψης, της εφαρμογής και της κριτικής, ανάλογα με το είδος του βιβλίου. Τα παιδιά της ηλικίας των 10-11 χρόνων, με τα λογοτεχνικά βιβλία που επιλέξαμε, θα μπορούσαν, επομένως, να ασκηθούν στους συγκεκριμένους τομείς μέσω των της αναζήτησης διακειμενικών αναφορών, του εντοπισμού αφηγητών, οπτικών γωνιών, αυτοβιογραφικών στοιχείων, του ορισμού του χρονικού πλαισίου, της τοποθέτησης γεγονότων σε χρονολογική σειρά και της αξιολόγησης του περιεχομένου τους. Αντίστοιχα, με τα βιβλία γνώσεων θα ασκούνταν στην εφαρμογή συνταγών και στην απομνημόνευση πληροφοριών με «παιγνιώδη» τρόπο. Επίσης, η ανάπτυξη της προσωπικότητας και του συναισθηματικού κόσμου τους, θα μπορούσε να επιτευχθεί μέσα από την ταύτισή τους με τους ήρωες, η οποία βοηθά στην κατανόηση και αποδοχή συναισθημάτων και στην πρόσκτηση νέων αντιλήψεων. Μέσα από αυτή το παιδί παρακολουθεί συμπεριφορές και καταστάσεις που μοιάζουν με τις δικές του, εκτονώνει προσωπικές επιθυμίες και συναισθήματα, βρίσκει λύσεις σε πιθανά θέματα που το προβληματίζουν και μαθαίνει να μπαίνει στη θέση των άλλων με την παρακολούθηση ενός συμβάντος από διαφορετικές οπτικές γωνίες.
Σε ό,τι αφορά τα λογοτεχνικά βιβλία, οι δραστηριότητες που σχεδιάστηκαν και πραγματοποιήθηκαν καθ’ όλη τη διάρκεια της χρονιάς, ήταν ποικίλες και βασισμένες στην προϋπόθεση της βιωματικής εμπλοκής των παιδιών. Ταυτόχρονα ήταν ενταγμένες στη λογική των τεσσάρων φάσεων προσέγγισης ενός λογοτεχνικού έργου, οι οποίες σύμφωνα με την Rosenblatt και τη θεωρία της καθορίζονται ως εξής:
1. Προετοιμασία περιβάλλοντος, όπου δημιουργούνται κίνητρα για την ανάγνωση της λογοτεχνίας μέσα από διαφάνειες, φωτογραφίες, ηχητικά κομμάτια, τον τίτλο του έργου κ.α.
2. Αρχική ανταπόκριση των μαθητών μέσα από μεγαλόφωνη ή σιωπηρή ανάγνωση, κατά την οποία οι μαθητές αυτοσυγκεντρώνονται και εμπλέκονται ατομικά με το λογοτεχνικό κείμενο, ανακαλώντας παρελθούσες αναγνώσεις, εμπειρίες ή και ολόκληρη την προσωπικότητά τους.
3. Τελοιοποίηση της ανταπόκρισης, όπου οι μαθητές ανταποκρίνονται στις βαθύτερες έννοιες του κειμένου και ανταλλάσουν απόψεις, συναισθήματα και αξιολογικές κρίσεις για το λογοτεχνικό έργο με τους συμμαθητές τους. Στη φάση αυτή ο δάσκαλος πρέπει να έχει συντονιστικό, επικουρικό και διαμεσολαβητικό ρόλο μέσα από ανοιχτές ερωτήσεις που διευκολύνουν το διάλογο και προωθούν την αλληλεπίδραση των μαθητών.
4. Έκφραση της ανταπόκρισης μέσα από ομαδικές και ατομικές δραστηριότητες, όπως δραματοποίηση, εικαστική απόδοση, ομαδικά παιχνίδια κ.τ.λ.
Η πρώτη επαφή των παιδιών με τη Ζωρζ Σαρή, τη ζωή και το έργο της έγινε την περίοδο της 28ης Οκτωβρίου, με αφορμή το κείμενο «Τα κουλουράκια» , από το Ανθολόγιο. Μετά την επεξεργασία του κειμένου παρουσιάστηκε στα παιδιά όλη η ζωή και το έργο της συγγραφέως, με στόχο τη μετέπειτα δυνατότητα διακειμενικών εντοπισμών και συγκρίσεων.
Η συνέχεια των λογοτεχνικών περιπλανήσεων της Ε’ δημοτικού και η υλοποίηση των δραστηριοτήτων που ήταν βασισμένες σε αυτή, έγινε ως εξής: Η τάξη χωρίστηκε σε τέσσερις ομάδες και κάθε μία από αυτές ανέλαβε την παρουσίαση ενός βιβλίου. Η βιβλιοπαρουσίαση κάθε ομάδας συνοδευόταν από κάποιο παιχνίδι και ένα αναμνηστικό δώρο, ενώ έκλεινε με την ωριαία συζήτηση και ανταλλαγή απόψεων, εντυπώσεων και κρίσεων για αυτό.
Οι επιμέρους δραστηριότητες για κάθε βιβλίο, που ακολούθησαν, διαμορφώθηκαν σύμφωνα με το περιεχόμενό του και τις προτάσεις των μαθητών. Ξεκινώντας από τα Γενέθλια, τα παιδιά, αφού είχαν διαβάσει και επεξεργαστεί το βιβλίο, δραματοποίησαν σκηνές, οι οποίες με την παρεμβολή αφηγητών και οπτικοακουστικού υλικού, ξετύλιγαν το χρονικό της επετείου του Πολυτεχνείου. Επίσης, εικονογράφησαν το βιβλίο και εξέθεσαν τα έργα τους στην αίθουσα εκδηλώσεων του σχολείου την ημέρα της γιορτής. Για το επόμενο βιβλίο, Ο Κύριός μου, η ομάδα εργασίας εκτός από τις καθιερωμένες δραστηριότητες που αναφέρθηκαν προηγουμένως, έφτιαξε και ένα επιτραπέζιο παιχνίδι βασισμένο σε ερωτήσεις από την υπόθεση και τους χαρακτήρες του βιβλίου.
Τα στενά παπούτσια και Ο θησαυρός της Βαγίας, έμειναν σκοπίμως για τους τελευταίους μήνες του σχολικού έτους, τόσο λόγο των διακειμενικών αναφορών τους σε τόπους και πρόσωπα, όσο και για τη φύση των δραστηριοτήτων που τα αφορούσαν. Με την ολοκλήρωση του Θησαυρού της Βαγίας, η ομάδα που είχε αναλάβει την παρουσίασή του διοργάνωσε το παιχνίδι του «χαμένου θησαυρού» στο σχολείο. Κατόπιν, μέσα από τη διαδικασία της διακειμενικής διερεύνησης, οι μαθητές έχοντας ήδη συνδέσει τους πρωταγωνιστικούς χαρακτήρες από τα Γενέθλια με τους χαρακτήρες από το Θησαυρό της Βαγίας, προχώρησαν στα Στενά παπούτσια. Με το έργο αυτό τα παιδιά μεταφέρθηκαν χρονικά στην Αίγινα του 1935, όπου η Ζωή –το λογοτεχνικό προσωπείο της Ζωρζ Σαρή και στα τρία βιβλία- περνούσε τα καλοκαίρια με την οικογένεια της. Με το συγκεκριμένο τρόπο τα παιδιά άρχισαν να ανακαλύπτουν πτυχές από τη ζωή της συγγραφέως, την οποία ήθελαν να γνωρίσουν καλύτερα. Άρχισαν, λοιπόν, να διαβάζουν κι άλλα βιβλία της με αυτοβιογραφικές αναφορές (Όταν ο ήλιος…, Κόκκινη κλωστή δεμένη…, Οι Νικητές, Ε.Π. κ.α.), εκπληρώνοντας έτσι τον αρχικό μας στόχο. Η ενότητα των λογοτεχνικών περιπλανήσεων έκλεισε με την επίσκεψη της τάξης στην Αίγινα, ως προέκταση των δύο τελευταίων βιβλίων που παρουσιάστηκαν, καθώς και με τη γνωριμία των παιδιών με τη συγγραφέα στο σχολείο.
Ολοκληρώνοντας την αναφορά μας στην επεξεργασία των λογοτεχνικών βιβλίων στην τάξη, θα πρέπει να σημειώσουμε πως εκτός από τις ώρες της ευέλικτης ζώνης αξιοποιήθηκαν και τα μαθήματα των εικαστικών και της θεατρικής αγωγής. Αρκετές από τις δραστηριότητες που συνόδευαν την ανάγνωση των βιβλίων, συνδέονταν διαθεματικά με τα συγκεκριμένα μαθήματα, ενώ για την έκθεση ζωγραφικής-αφιέρωμα στη Ζωρζ Σαρή, στην οποία έλαβαν μέρος τα παιδιά και η οποία πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια ημερίδας προς τιμήν της, από το Παν/μιο Αθηνών, τεχνικές που διδάχθηκαν κατά τη διάρκεια της χρονιάς εφαρμόστηκαν, (π.χ. κολλάζ, ψηφιδωτό κ.α. ).
Σε ό,τι αφορά στα βιβλία γνώσεων, η ανάγνωση και επεξεργασία τους πραγματοποιήθηκε μετά τα Χριστούγεννα, έτσι ώστε οι μαθητές να έχουν εισαχθεί ικανοποιητικά στην ιστορία και το πνεύμα του Βυζαντίου. Η ανάγνωση γινόταν μέσα στην τάξη είτε σιωπηρά είτε μεγαλόφωνα και ακολουθούσε συζήτηση και επεξεργασία των πληροφοριών. Στο μάθημα της θεατρικής αγωγής, τα παιδιά δραματοποίησαν σκηνές, μύθους ή γεγονότα που αναφέρονταν στα βιβλία . Ταυτόχρονα, στο μάθημα της Γλώσσας και συγκεκριμένα στο κεφάλαιο «Η μηχανή του χρόνου» , οι μαθητές έγραψαν ένα κείμενο με θέμα «Ταξιδεύω στην Κωνσταντινούπολη της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Τι βλέπω και πώς αισθάνομαι στους δρόμους και στις αγορές της Πόλης;». Στα πλαίσια της καλλιέργειας της προφορικής έκφρασης και της διδασκαλίας των υποθετικών λόγων, τα παιδιά κλήθηκαν να συμπληρώσουν αυθόρμητα προτάσεις βασισμένες στα δύο βιβλία.
Επίσης, με βάση τις τροφές και τα γεύματα που αναφέρονταν στον αντίστοιχο τόμο, πραγματοποιήθηκε «βυζαντινό γεύμα» στην τάξη, έτσι ώστε οι μαθητές να γευτούν αγαπημένα φαγητά των Βυζαντινών. Τέλος, με σκοπό τη σύγκριση και οργάνωση των πληροφοριών που τα παιδιά είχαν δεχτεί, οργανώθηκε ένα παιχνίδι γνώσεων ανάμεσα στις δύο ομάδες, στις οποίες είχε χωριστεί η τάξη.
Ως διαθεματική σύνδεση της ιστορίας με το μάθημα των θρησκευτικών και των εικαστικών και ως προέκταση της καθημερινότητας στο Βυζάντιο, στην οποία μας είχαν εισαγάγει τα βιβλία γνώσεων, πραγματοποιήθηκαν δύο ακόμη δραστηριότητες, που αναφέρονταν στη βυζαντινή τέχνη: η κατασκευή ψηφιδωτού και η εισαγωγή στην αγιογραφία. Με τις δύο αυτές προεκτάσεις, ολοκληρώθηκε και η ενασχόληση της Ε’ δημοτικού με τα βιβλία γνώσεων.
Συνοψίζοντας τις εμπειρίες μας από την εφαρμογή της διαθεματικής προσέγγισης μέσω των εξωσχολικών βιβλίων, θα λέγαμε πως ο ενθουσιασμός και το ενδιαφέρον των μαθητών αποτέλεσαν τα κυρίαρχα στοιχεία. Η διδακτέα ύλη και η λογοτεχνία από ανιαρές για πολλούς μαθητές διαδικασίες μετατράπηκαν σε πολύπλευρα δημιουργικές και ευχάριστες δραστηριότητες. Αξιοποιώντας το τρίπτυχο του συγγραφέα, αναγνώστη, κειμένου και με την ποικιλία παιγνιωδών δραστηριοτήτων που σχετίζονταν και με τα τρία αυτά στοιχεία, πραγματοποιήθηκαν όλοι οι στόχοι που είχαν τεθεί εξαρχής. Το σημαντικότερο, όμως, όφελος για τα παιδιά δεν ήταν η γνωστική, συναισθηματική, αισθητική ή κοινωνική ανάπτυξή τους. Για εμάς το πραγματικό όφελος ήταν η προσωπική, βιωματική επαφή και συνδιαλλαγή των παιδιών με το εξωσχολικό κείμενο και η ουσιαστική ανακάλυψή του. Όταν το «πρέπει» έγινε «θέλω» και η φιλαναγνωσία πραγματικότητα (ακόμη και από παιδιά που μέχρι τότε δεν είχαν διαβάσει ούτε ένα λογοτεχνικό βιβλίο), τότε πιστέψαμε πως πράγματι η παρουσία του εξωσχολικού βιβλίου στην τάξη είτε αυτόνομα είτε ως διαθεματική υποστήριξη άλλων μαθημάτων, θα έπρεπε να είναι κυρίαρχη και επιβεβλημένη.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ελληνική βιβλιογραφία
- Βλέπω το σημερινό κόσμο: Δημιουργικές – Διαθεματικές δραστηριότητες για την ευέλικτη ζώνη του δημοτικού σχολείου, Ο.Ε.Δ.Β., 22003
- Διαδρομές, αφιέρωμα: Διδασκαλία και Λογοτεχνία, φθινόπωρο 2007
- Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών (ΔΕΠΠΣ) και το Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών (ΑΠΣ) Υποχρεωτικής Εκπαίδευσης, ΥΠΕΠΘ – Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, στην ιστοσελίδα http://www.pischools.gr/programs/depps/intex.html, Αθήνα 2001
Καλογήρου Τζίνα, Τέρψεις και ημέρες ανάγνωσης, Αθήνα, εκδόσεις της Σχολής Ι.Μ. Παναγιωτόπουλου, 1999
Καλογήρου Τζίνα– Λαλαγιάννη Κική (επιμ.), Η λογοτεχνία στο σχολείο: Θεωρητικές προσεγγίσεις και διδακτικές εφαρμογές στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, Αθήνα, Τυπωθήτω – Γιώργος Δαρδανός, 2005
Κανατσούλη Μένη, Εισαγωγή στη θεωρία και κριτική της παιδικής λογοτεχνίας, Θεσσαλονίκη, University Studio Press, 1997
Καρπόζηλου Μάρθα, Το παιδί στη χώρα των βιβλίων, Αθήνα, Καστανιώτης, 1994
Κατσίκη Γκίβαλου Άντα (επιμέλεια), Παιδική λογοτεχνία, Θεωρία και πράξη Αθήνα, Καστανιώτης, 1994
Κατσίκη Γκίβαλου Άντα (επιμέλεια), Λογοτεχνική ανάγνωση και διδακτικές εφαρμογές: Δημοτικό – Γυμνάσιο – Λύκειο, Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2001 Παπαδοπούλου – Μανταδάκη Σμαράγδα, Η κοινωνιοσυναισθηματική διδασκαλία της γλώσσας μέσα από το παιδικό ρεαλιστικό μυθιστόρημα: Ένα παράδειγμα με θεματική ενότητα «το διαζύγιο», Αθήνα, Μεταίχμιο, 2003
Κατσίκη – Γκίβαλου Άντα, Τζίνα Καλογήρου, Άβα Χαλκιαδάκη (επιμέλεια), Φιλαναγνωσία και σχολείο, Αθήνα, Πατάκης, 2008
Ξένη βιβλιογραφία
Norton Donna, Through the eyes of a child: an introduction to children’s literature, Colombus, Oh., Merrill, 41995
Παιδικά βιβλία
Μαρκόπουλος Θάνος, Στο σχολείο με…χαρτί και καλαμάρι, Αθήνα, Καλειδοσκόπιο, 22002
Σαρή Ζωρζ, Ο Κύριός μου, Αθήνα, Πατάκης, 52003
Σαρή Ζωρζ, Ο θησαυρός της Βαγίας, Αθήνα Πατάκης, 552002
Σαρή Ζωρζ, Τα στενά παπούτσια, Αθήνα, Πατάκης, 442003
Σαρή Ζωρζ, Τα γενέθλια, Αθήνα, Πατάκης, 482002
Σταμπόγλη Ελένη, Πρόσκληση σε γεύμα, Αθήνα, Καλειδοσκόπιο, 22002
Σχολικά βιβλία
- Της γλώσσας ρόδι και ροδάνι, Γλώσσα Ε’ δημοτικού, Β’ τεύχος, Ο.Ε.Δ.Β., 22007
- Με λογισμό και μ’ όνειρο, Ανθολόγιο λογοτεχνικών κειμένων, Ε’ και ΣΤ’ δημοτικού, Ο.Ε.Δ.Β., 72007
- Στα Βυζαντινά χρόνια, Ιστορία Ε’ δημοτικού, Ο.Ε.Δ.Β., 22007
